Istnieje tysiąc i jeden powodów kłamstw. Często bywa tak, że znajdujemy się w sytuacji, w której powiedzenie prosto z mostu 100%-owej prawdy jest niemożliwe. Półprawdy czy mętne wyjaśnienia pojawiają się niekoniecznie zawsze z wyrachowania i chęci manipulacji, a w imię przeciwdziałania kryzysom, zahamowaniu konfliktów czy zwyczajnej niechęci zranienia drugiego człowieka...
Szef podejrzewa (ma pewne przesłanki), iż jego pracownik szuka nowej pracy (faktycznie tak jest)… Kierownik postanawia zapytać wprost „głównego podejrzanego” o jego plany zawodowe…
David Buller, zapalony badacz komunikacji, spieszy z pomocą, by wyjaśnić trzy typy możliwych reakcji osoby, która postanowi nie powiedzieć całej prawdy i tylko prawdy.
Buller wyróżnia 3 typy reakcji:
-można podać specjalnie niejasną, mętną, dwuznaczną odpowiedź („Jestem zawsze otwarty na nowe doświadczenia.”),
-można powiedzieć część prawdy, ukrywając jednak niektóre istotne szczegóły („Czasem człowiek wpada na różne ogłoszenia…”),
-można po prostu… skłamać, zafałszowując rzeczywistość („ Nie szukam nowej pracy. ”).
Co na to mowa ciała?
Bardzo trudno jest z czystym sumieniem wyizolować konkretne sygnały oszukiwania.
W obiegowej opinii często pojawia się stwierdzenie, iż kłamstwo wiąże się jednoznacznie
z brakiem kontaktu wzrokowego. Oszukujący albo wcale nie patrzy nam w oczy, albo jego wzrok ześlizguje się i „plącze” nerwowo po kątach. A co na to psychologia? Niestety, większość badań zaprzecza powszechnej opinii o jednoznacznym sprzężeniu takiej mowy ciała z kłamstwem.
Co do ruchu gałek ocznych, wzrok utkwiony w prawym górnym rogu lub w lewym górnym2 (4).jpg często uznawany jest za nieszczery. Uwaga, taka pozycja gałek ocznych nie musi jednoznacznie wskazywać na kłamstwo, może być natomiast sposobem, w jaki osoba konstruuje obrazy i przypomina sobie coś wizualizując fakty! Słuchowcy często poruszają gałkami ocznymi poziomo, na średniej wysokości – w ten sposób przypominają sobie głosy i dźwięki z przeszłości, np. strzępki rozmów. Kinestetycy, dla których najważniej jest ruch i uczucia, wyciągając z pamięci jakieś szczegóły często spuszczają wzrok – nie musi to więc jednoznacznie oznaczać ucieczki od naszego spojrzenia.
Dość często podczas badań pojawia się taki wskaźnik kłamstwa jak zakrywanie dłonią ust,
a podczas zaplanowanego, przemyślanego kłamania – oszczędniejsze niż zwykle ruchy rękami. Wyrachowani kłamcy często uzbrajają się w … rozbrajający uśmiech, by rozbić respondenta. „Wyciekiem” nieszczerości może tez być nieświadome odchylanie ciała do tyłu.
Co ciekawe, tak naprawdę najczęściej potwierdzanym wskaźnikiem kłamstwa jest… podwyższony (bardziej niż zwykle) ton głosu.
Kolejną kwestią są ruchy głowy – kiwanie, bądź przeczące poziome kręcenie szyją. Powszechnie uważa się, iż w momencie, gdy ktoś mówi np. „Nie”, a w tym samym czasie delikatnie kłania się głową podłodze, - to niewątpliwie oznaka kłamstwa.
Wyobraźmy sobie, wywiad na żywo w jakimś 24 – godzinnym kanale informacyjnym
z prezesem banku X. Dziennikarz zapytał rozmówcę, czy to prawda, iż bank X pragnie przejąć bank Y…? Na to prezes powiedział: „Tak, jak najbardziej są takie plany…”. W tym samym czasie, wykonał jednak przeczące ruchy głową. Ktoś może powiedzieć – prezes na pewno kłamał. Nie jest to jednak jednoznaczne. A co, jeśli w momencie, gdy prezes mówił te słowa pomyślał z determinacją: „Po moim trupie! Nie odpuszczę tego projektu!”…? W takiej sytuacji, ruchy głowy będą odzwierciedleniem myśli, które wcale nie kłócą się z przekazem werbalnym…
Literatura cytowana:
Zuckerman M.: ‘Telling Lies: Verbal and Nonverbal behaviour’,
Buller D., Burgoon J.: ‘Testing Interpersonal Deception Theory’.
